TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın 2022 yılı kesin hesabı ve 2024 yılı bütçe kanun teklifi görüşülüyor. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan, bakanlığının bütçesine ilişkin yaptığı sunumda şunları söyledi:
“Depremin ağır yıkıma sebep olduğu yerleşim yerlerinde özel öğretim kurumlarında çalışan personelin sigorta primlerinin, işveren hisselerine ait tutarın üç ay süreyle Milli Eğitim Bakanlığı bütçesinden karşılanmasına imkân sağlandı. Kısa çalışma ödeneği kapsamında deprem bölgesinde yer alan yaklaşık 110 bin vatandaşımıza toplamda 1 milyar lira ödeme yapıldı. Ayrıca, gerekli prim şartlarını taşımadığı için işsizlik ödeneği ve kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan vatandaşlarımız için nakdi ücret desteği uygulaması hayata geçirildi. Destek kapsamında 81 bin vatandaşımıza yaklaşık 695 milyon lira ödeme yapıldı.
Deprem bölgesinde, Toplum Yararına Programlar (TYP) uygulanmaya başlandı.Bu kapsamda; toplamda 57 bin 57 kişilik program ile 6 milyar 912 milyon lira ödenek tahsis edildi. TYP uygulaması noktasında esneklik getirildi… Cumhurbaşkanı Kararı ile deprem bölgesindeki kamu görevlilerine 6 ay süreyle 2 bin 59 lira tazminat ve 972 lira fazla çalışma ücreti olmak üzere toplamda aylık 3 bin 31 lira ödeme yapıldı.
2028 YILI SONUNA KADAR 5 MİLYON İLAVE İSTİHDAM SAĞLANARAK İŞSİZLİK ORANIMIZIN YÜZDE 7,5’E GERİLEMESİNİ HEDEFLEMEKTEYİZ: 2028 yılı sonuna kadar 5 milyon ilave istihdam sağlanarak işsizlik oranımızın yüzde 7,5'e gerilemesini hedeflemekteyiz. Nitelikli iş gücü kaybı önlenecek ve yurt dışında çalışan nitelikli vatandaşlarımızın ülkemiz ile bağları güçlendirilerek mesleki bilgi ve tecrübe aktarımını sağlayacak mekanizmalar geliştirilecektir.
2013 yılında yüzde 9,21 seviyelerinde olan sendikalaşma oranı 2023 yılı itibarıyla yüzde 14,76 seviyelerine, 2013 yılında 1 milyon olan sendikalı işçi sayısı da 2 milyon 421 bin 940 kişiye yükselmiştir. Memur sendikalarında ise 2002 yılında yüzde 47,94 olan sendikalaşma oranı 2023 yılında yüzde 74,54 seviyelerine çıkmıştır. Sendikalı memur sayısı ise; 2 milyon 130 bin 644’tür.
HERKESİN MUTABIK KALDIĞI BİR ASGARİ ÜCRET: Geçtiğimiz dönemde Asgari Ücret Tespit Komisyonu’nda hem işçi hem de işveren kesiminin oy birliğiyle asgari ücreti net 11 bin 402 liraya yükselttik. Böylece 2002 yılında 184 lira olan bu rakamı, reel olarak yüzde 237 artırmış olduk. Aralık ayı başında 2024 yılı asgari ücretini belirlemek için yine komisyonumuz toplanacaktır. Herkesin mutabık kaldığı bir tutarda uzlaşılacağını ümit ediyoruz. Bildiğiniz üzere tüm ücretlilerin asgari ücret düzeyine kadar olan gelirlerinin, vergi dışında bırakılmasını sağlamıştık. Dolayısıyla asgari ücrette yapılacak her artış, tüm çalışanlar bakımından vergi istisnası tutarının artışı kadar ek gelir avantajı sağlamış oluyor. Bu kapsamda 2024 yılında 595,1 milyar lira vergi istisnası öngörülmektedir.
2016 yılında başlattığımız Asgari Ücret Desteğini 2023 yılı temmuz ayı itibarıyla sigortalı başına aylık 500 liraya yükselttik. 2023 yılının ilk yedi ayı için 1,7 milyon iş yerine yaklaşık olarak 19 milyar lira asgari ücret desteği verdik. 2023 Yılı Kamu Toplu İş Sözleşmeleri Çerçeve Protokolü ile toplu iş sözleşmelerinin yürürlük başlangıç tarihinde işçilerin aylık çıplak ücretlerini 15 bin liraya yükseltmiştik. Bu yükseltme ile birlikte tüm brüt ücretlere 2023 yılı ilk altı ayı için refah payı dahil yüzde 45 oranında zam yapılmış ve diğer kalemlerde iyileştirmeler yapılmıştır.
2002 yılında yüz binde 13,3 olan ölümlü iş kazası oranı, 2022 yılında yüz binde 6,6’ya düşmüştür. İş kazası geçiren sigortalı sayısı 2013 yılında 191 bin kişiyken, 2022 yılında ise 589 bin kişi olmuştur. İş kazası sonucu ölen sigortalı sayısı; 2013 yılında 1,362 iken 2022 yılında ise 2,520 olmuştur.
2022 yılında istihdamda ve iş gücüne katılımda görülen artış eğilimi 2023 yılının ilk yarısında da devam etmiş olup; istihdamımız 2023 yılının ikinci çeyreğinde tarihin yüksek seviyelerine ulaşmıştır. Yılın ilk altı ayında, emekliliğe hak kazanma koşullarına yönelik düzenlemelerin ve depremin olumsuz etkilerine rağmen net 220 bin istihdam artışı sağlanmıştır. Ağustos itibarıyla son bir yılda; iş gücümüz 507 bin artarak 34,9 milyon, istihdamımız 667 bin artarak 31,7 milyon, işsiz sayımız 160 bin azalarak 3,2 milyon ve işsizlik oranımız 0,6 puan azalarak yüzde 9,2 olmuştur. Bu oran; son 9 yılın en düşük işsizlik seviyesidir. Önümüzdeki üç yıllık süreçte istihdamı yıllık ortalama 900 bin kişi artırmayı ve iş gücüne katılım oranlarında öngörülen artışa rağmen işsizlik oranını 2025 yılı itibarıyla tek haneli seviyelere kalıcı olarak düşürmeyi hedefliyoruz. Genç işsizlik oranı 2020’de yüzde 25,9 iken Ağustos 2023 itibarıyla yüzde 17,2’ye düşmüştür. Ne eğitimde ne de istihdamda olanların (NEET) oranı 2020’de yüzde 28,3 iken; 2023 yılı ikinci çeyreğinde yüzde 20,8 olarak gerçekleşmiştir.
62,4 MİLYAR LİRA İŞSİZLİK ÖDENEĞİ VERİLDİ: İŞKUR tarafından 2023 yılının Ocak-Eylül döneminde 885 bin 482 kişinin özel sektörde istihdamına aracılık edilmiştir. Kamu ve özel sektörde 2002 ila 2023 Eylül döneminde toplamda 13,2 milyon vatandaşımız işe yerleştirilmiştir. İşsizlik ödeneği kapsamında uygulamanın başladığı 2002 yılından 2023 yılı ağustos ayı sonuna kadar 10 milyon 178 bin vatandaşımız ödenek almaya hak kazandı ve bu vatandaşlarımıza 62,4 milyar lira ödeme yaptık. Kısa çalışma ödeneği kapsamında uygulamanın başladığı 2005 yılından 2023 yılı Ağustos ayı sonuna kadar yaklaşık 4 milyon 316 bin vatandaşımıza 38,2 milyar lira ödeme yaptık.
SOSYAL GÜVENLİKTEKİ DENGE: 2002 yılında, gelirlerin giderleri karşılama oranı yüzde 71,5 iken; 2023 yılı sonunda yüzde 95 olarak gerçekleşmesini öngörüyoruz. Aynı dönemde prim gelirlerinin emekli aylıklarını ve sağlık giderlerini karşılama oranı yüzde 60,9 iken, 2023 yılsonunda yüzde 74,6 olarak gerçekleşmesi tahmin edilmektedir. 2002 yılında SGK açığının Gayri Safi Yurtiçi Hasılaya oranı yüzde 2,2 seviyesinde iken 2023 yılsonunda yüzde 0,44 seviyesinde gerçekleşmesi öngörülmektedir. Karşılaştırılabilir olması açısından; sadece prim gelirleri ve sigorta giderleri arasındaki farklar dikkate alınarak, aracılık edilen ödemeler, faiz gelir ve giderleri gibi sigorta dışı gelir-giderler hariç tutulduğunda; diğer ülkelerde de sistemlerin açık verdiği görülmektedir. Özellikle, nüfusların yaşlanması ile birlikte sağlık harcamalarının arttığı bilinmektedir. Örneğin; 2021 yılında, bu tanım kapsamındaki açıkların Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’ya oranı, İspanya’da yüzde 3,2; Portekiz’de yüzde 2; İsveç’te yüzde 3,4’ tür. Türkiye’de ise aynı tanım çerçevesinde baktığımızda, bu oran 2022 yıl sonunda yüzde 0,26 olarak gerçekleşmiştir. 2023 yıl sonunda ise bu oranın yüzde 0,44 olarak gerçekleşmesi öngörülmektedir.
Kayıtlı sigortalı istihdamının arttırılması, kadınlar, gençler ve engelliler gibi dezavantajlı grupların istihdamının desteklenmesi, bölgesel gelişmişlik farklılıklarının azaltılması; bölgesel, büyük ölçekli ve stratejik yatırımların özendirilmesi gibi amaçlarla bugün 17 farklı prim teşvik, destek ve indirimi uyguluyoruz. Son 5 yılda 1,9 milyon işyeri ile aylık ortalama 12 milyon sigortalımızı yaklaşık 392 milyar lira destekle güçlendirdik.
2012 yılında hayata geçirdiğimiz genel sağlık sigortasıyla birlikte bugün itibarıyla Sosyal Güvenlik Kapsamı yüzde 99,2 seviyesine ulaşmıştır. Aktif sigortalı sayılarında gözlemlenen artışlar sosyal güvenlik sistemi açısından ve ülke ekonomisi açısından son derece önem arz etmektedir. 2002 yılında Aktif sigortalı sayısı 12 milyon iken 2023 yılı temmuz ayı itibarıyla yüzde 108 artışla 24,9 milyona ulaşmıştır.
2 MİLYON KİŞİ EYT’DEN YARARLANDI: EYT kapsamında emekli olanların işten ayrıldıktan sonra en son çalıştıkları özel sektör işyerinde 30 gün içerisinde çalışmaya başlamaları halinde, kayıtlı istihdamın teşvik edilmesi adına bu sigortalıları çalıştıran işverenlere Sosyal Güvenlik Destek Priminde (SGDP) 5 puanlık indirim uygulaması getirdik. EYT’lilerin yüzde 51,1’i emekli olup çalışmaya devam etmektedir. EYT kapsamında düzenlemeden faydalanan kişi sayısı bugün itibarı ile yaklaşık 2 milyondur.”
