Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarının uygulanıp uygulanmadığını denetlemekle görevli Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, 2022 yılına ilişkin raporunu yayınladı. Raporda, 31 Aralık 2022 itibarıyla Türkiye’de derdest durumda 480 dava olduğu belirtildi. Raporda, “Bekleyen dava yükü, özellikle ifade ve toplanma özgürlüğü, yargı bağımsızlığı, yeterli gerekçe olmaksızın gözaltı, soruşturmaların etkisizliği, cezasızlık ve aile içi şiddet ile ilgili dava gruplarını içermektedir. Mahkeme tarafından 2022’de tespit edilen ihlallerden biri, Mahkeme’nin Türkiye’nin 46/1 madde kapsamındaki nihai bir karara uyma yükümlülüğünü yerine getirmediğini tespit ettiği bir davadaki yargılamayla ilgilidir” denildi.
AİHM kararlarının uygulanmasını denetleyen Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin 2022 yılına ilişkin raporu bugün yayınlandı. Konsey’e üye 46 ülkedeki uygulamalara yönelik değerlendirmelerin yer aldığı raporda, Türkiye’ye ilişkin durum da anlatıldı.
Türkiye ile ilgili istatistiklerin paylaşıldığı bölümde; Bakanlar Komitesi’nin, 2022 yılında AİHM’den, Türkiye hakkında açılan 77 dava dosyasını denetlemek üzere devraldığı belirtildi. 31 Aralık 2022 itibarıyla Türkiye’de derdest durumda 480 dava olduğuna değinilen raporda, “Bekleyen dava yükü, özellikle ifade ve toplanma özgürlüğü, yargı bağımsızlığı, yeterli gerekçe olmaksızın gözaltı, soruşturmaların etkisizliği, cezasızlık ve aile içi şiddet ile ilgili dava gruplarını içermektedir. Mahkeme tarafından 2022’de tespit edilen ihlallerden biri, Mahkeme’nin Türkiye’nin 46/1 madde kapsamındaki nihai bir karara uyma yükümlülüğünü yerine getirmediğini tespit ettiği bir davadaki yargılamayla ilgilidir” denildi.
Bakanlar Komitesi’nin, 2022 yılında, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 18. maddesi kapsamında 6 ülkeden (Azerbaycan, Bulgaristan, Gürcistan, Rusya Federasyonu, Türkiye ve Ukrayna) 13 davayı incelediği belirtildi. Söz konusu davalara ilişkin detayların yer aldığı bölümde ise iş insanı Osman Kavala ve eski HDP Eş Genel Başkanı Selahattin Demirtaş davaları da yer aldı.
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, 2 Şubat 2022’de, AİHM’nin 18 Ekim 2017’den beri tutuklu bulunan iş insanı Osman Kavala hakkındaki 10 Aralık 2019 tarihli kararını uygulamadığı gerekçesiyle Türkiye hakkında resmen ihlal prosedürü başlatmıştı.
Komite’nin, Türkiye’nin Kavala davasında AİHM kararına uymadığı sonucuna vardığı hatırlatılarak şunlar kaydedildi:
“KOMİTE, YETKİLİLERİ, TÜRK YARGISININ TAM BAĞIMSIZLIĞINI VE TARAFSIZLIĞINI SAĞLAMAK İÇİN GEREKLİ TEBDİRLERİ ALMAYA ÇAĞIRMIŞTIR”
“Komite, Büyük Daire’nin Kavala (Madde 46/4) kararındaki açık ve kesin sonuçlarına rağmen başvuranın hâlâ serbest bırakılmamış olmasından derin üzüntü duymuştur. Komite, yetkilileri, başvuranın derhal serbest bırakılmasını sağlayarak başvuran aleyhindeki suçlamaların tüm olumsuz sonuçlarını ortadan kaldırmaya çağırmıştır. Komite, Bakanlar Komitesi eski Başkanı ile mevkidaşı Türkiye Dışişleri Bakanı arasındaki üst düzey görüşmeleri memnuniyetle karşılamış ve bu düzeyde daha fazla görüşme yapılmasını teşvik ederek, tüm üye devletleri, Genel Sekreteri ve diğer ilgili Avrupa Konseyi organlarını ve gözlemci devletleri, davayı daha fazla gündeme getirmek için Türkiye ile üst düzey temaslarını yoğunlaştırmaya çağırmıştır. Komite ayrıca, Türk yetkililerle temaslarda bulunma konusunda Başkan’a yardımcı olmak üzere büyükelçilerden oluşan bir grup kurulmasını not etmiştir. Komite, genel tedbirlerle ilgili olarak yetkilileri, özellikle Hakimler ve Savcılar Kurulu'nun yapısal bağımsızlığı konusunda Avrupa Konseyi standartlarından ilham alarak, yürütme organı da dahil olmak üzere Türk yargısının tam bağımsızlığını ve tarafsızlığını sağlamak için yasal ve diğer tedbirleri almaya çağırmıştır.”
“BAŞVURANIN TUTUKLULUĞUNUN ÇOĞULCULUĞU BASTIRMAK VE SİYASİ TARTIŞMA ÖZGÜRLÜĞÜNÜ SINIRLAMAK GİBİ GİZLİ BİR AMAÇ GÜTTÜĞÜ YÖNÜNDEKİ TESPİTLERİNİ HATIRLATMIŞTIR”
Raporda, Komite’nin Demirtaş davasını da insan hakları toplantılarında incelediği kaydedilerek şöyle denildi:
“Aralık 2022’de Komite, yaptığı pek çok çağrıya rağmen Anayasa Mahkemesi'nin kararını vermemiş olmasından ve başvuranın tutukluluğunun devam etmesinden derin üzüntü duyduğunu ifade etmiştir. Komite, yetkilileri bir kez daha, Anayasa Mahkemesi'nin başvuranın devam eden tutukluluğuna ilişkin kararını mümkün olan en kısa sürede ve Mahkeme'nin bu davadaki bulgularını tam olarak dikkate alarak vermesini sağlamak için tüm adımları atmaya ve örneğin Anayasa Mahkemesi önündeki yargılamalar tamamlanıncaya kadar tutukluluğa alternatif tedbirleri araştırarak başvuranın derhal serbest bırakılmasını sağlamaya çağırdı. Komite ayrıca, Mahkeme'nin Sözleşme'nin 18. maddesi uyarınca, başvuranın tutukluluğunun çoğulculuğu bastırmak ve siyasi tartışma özgürlüğünü sınırlamak gibi gizli bir amaç güttüğü yönündeki tespitlerini hatırlatmıştır. Genel tedbirlerle ilgili olarak Komite, yetkilileri, ilgili Avrupa Konseyi standartlarından ilham alarak, yargının özellikle yürütme organından tam bağımsızlığını sağlamak üzere Hakimler ve Savcılar Kurulu'nun yapısal bağımsızlığını güçlendirmek için etkili tedbirler almayı değerlendirmeye davet etmiştir.”
2022 yılında Rusya 413, Ukrayna 145, Romanya 137, Sırbistan 78 ve Türkiye 77 dava ile Komite’ye iletilen yeni dava sayısının en yüksek olduğu ülkeler sıralamasında ilk beş sırada yer aldı. Komite’ye yıl içinde toplam bin 459 yeni dava iletildi.
Komite’de karara bağlanmayı bekleyen dava sayısı, 2022 yılında 6 bin 112 olarak kaydedildi. Derdest durumdaki dava sayısının en yüksek olduğu ülkeler içinde Rusya 2 bin 352 dava ile ilk sırada yer aldı. Rusya’yı, 716 dava ile Ukrayna, 509 dava ile Romanya, 480 dava ile Türkiye ve 285 dava ile Azerbaycan takip etti.
2022 yılında Komite tarafından toplam 880 dava kapatıldı. Kapatılan dava sayısının en yüksek olduğu ülkeler ise şöyle: Macaristan 109 dava, Türkiye 107 dava, Ukrayna 67 dava, Sırbistan 57 dava, Moldova 53 dava.
