Edirne’de bin 500’lü yılların başından bu yana görülen Musevi ailelerin zaman içinde göç etmesi veya çeşitli nedenlere bağlı olarak Edirne’den ayrılması ile başlayan süreçte kalan son Yahudi olarak iş insanı Rifat Mitrani biliniyor.
Yıllara göre Edirne’de 1519 yılında 1624 Yahudi bulunurken, bu sayı ilerleyen yıllarda değişkenlik göstermiş, en çokta 1911-1914 yılları arasında 28 bin kişiye ulaşmıştı.
Edirne’de 2000’li yılların başına kadar yaşayan son aile olarak bilinen Romano ailesi’de çeşitli nedenlerden dolayı İstanbul’a gitmişti. Romano ailesinin kızlarından İnez Romano doğup büyüdüğü ancak ayrılmak zorunda kaldığı topraklara kesin dönüş yaptığını bildirdi.
İnez Romano büyüdüğü yerleri gezdi ve şöyle konuştu:
"SİNAGOG'A DA, CAMİYE DE GİDİYORUZ"
"Biz 2 din karışık olarak yetiştik. Orta okulda din dersine girme mecburiyetimiz yoktu. Ama dedem, babam dedi ki; ‘Sen din dersine gireceksin. Herkesle beraber duaları ezberleyeceksin, öğreneceksin’ dedi. Ben de, din dersine girdim. Herkesten fazla duaları ezberledim. Hatta bazı dualarda komşumuzdan destek aldım. Ramazan olduğu zaman onlarla birlikte Teravi’ye gidiyorduk. Bizim bayramlarımız olduğu zaman hep birlikte Sinagog’a geliyorduk. Şimdi arkadaşlarımızla toplandığımız zaman önce Sinagog’a gidiyoruz arkadan Selimiye Camisine gidiyoruz.
“KARDEŞ GİBİYDİK, HALA DA ÖYLEYİZ FARK EDİLECEK BİR ŞEY YOKTU”
Yahudi olduğumuzu anlamıyorduk ki, kardeş gibiydik. Hala da öyleyiz. Fark edilecek bir şey yoktu. Annem ve babam Edirne’deki Sinagog’da evlendi. 1962 yılında. Ben İstanbul’daki Sinagog’da evlendim. Benim annem, babam hariç bütün ailem İsrail’de. Onların da her bir parçası, kalbi burada. Yeğenlerim her 23 Nisan günü Edirne’ye pilava geliyorlar. Arkadaşlıklarını, eski dostlarını görmeye."
Bir çocuk ve iki torun sahibi olan Musevi İnez Romano, Edirne’de yaşamaktan ve Edirneli olmaktan guru duyduğunu belirterek verdiği kararın ne kadar doğru bir karar olduğunu yaşamaya başladığında anladığını belirtti.
1964 yılında doğan 1969 yılında anaokuluna başlayarak Pratik Kız Sanat Okulu’nda devam eden ve ardından 1971-1975 yılları arasında Şehit Asım İlkokulu’na başlayan Romano, 1975-1978 yılları arasında Atatürk Ortaokulu, 1978-1981 yılları arasında Edirne Lisesi’ni okuduktan sonra 1982 yılında Trakya Üniversitesinde eğitim ve öğretimine devam ettiğini söyledi.
Edirne Kaleiçi semtinde bulunan doğduğu ev ve Sinagog’u ziyaret eden Romano daha sonra şöyle konuştu:
"Küçük Havra, azalan Musevi topluluğundan dolayı o yıllarda aktifti. Büyük olanın ekonomik sebeplere bağlı ısıtma sorunları, temizlik bakım ve personel sorunları gibi sorunları olduğu için kapalı tutuluyordu. Cemaat olmadığı için duaların yapılması zor oluyordu. Bizde 10 kişi olmadan dua yapılamazdı ve dedem 10 kişi toplar ve o şekilde dua yapardık.”